ایران در زمان ساسانیان- تالیف پرفسور آرتورکریستن سن- ترجمه رشید یاسمی

تاریخ ایران ساسانی تا حمله عرب و وضع دولت و ملت در زمان ساسانیان

و جامع‌تر از این کتابى در تاریخ ساسانى نوشته نشده است، خاصه آن‌که مؤلف کیفیت مدنى آن زمان را مورد بحث قرار داده و گرد روایات و سرگذشت‌ها، که در کتب دیگر مبسوطآ قید شده، نگشته است، چنان‌که از تاریخ پادشاهان و چگونگى ایام سلطنت آنان جز آن مقدار که توالى روزگار و انتظام زمان را ضرور است یا یکى از شئون تمدن را روشن مى‌کند، چیزى نیاورده است

كيفيت سازمان ادارى شاهنشاهى بالطبع ضمن شرح تأسيس اين سلسله بيان گرديد و شرح تحولاتى كه در اين قسمت در طول عهد ساسانى رخ داده، به ترتيب در مكان تاريخى خود قرار گرفت، از طرف ديگر براى اين‌كه كتاب خود را زنده‌تر و روشن‌تر كنم، اطلاعات و مطالب مربوط به هريك از مباحث تمدنى و اجتماعى را در فصلى آورده‌ام، كه براى تفسير و توضيح وقايع سياسى با اوضاع عمومى موضوع آن فصل مفيد باشد. به اين ترتيب وصف تشكلات نظامى دوره اول عهد ساسانى در فصل پنجم قبل از بيان جنگ‌هاى ايران و روم صورت گرفته است و اطلاعات مربوط به محاكم و حقوق جنايى در فصل ششم به هنگام شرح آزار عيسويان و تعقيب آنان. تحقيقاتى راجع به مسائل خانواده و مالكيت آغاز فصل هفتم را تشكيل مى‌دهد، كه موضوع عمده‌اش «فتنه كمونيستى مزدك» است. وصف مختصرى از پايتخت ايران را در آن عهد در فصل هشتم، كه مخصوص شاهنشاهى خسرو اول است، قرار داده‌ام، چه در زمان سلطنت اين شاهنشاه، كه بانى انطاكيه جديد در جنب بود، پايتخت ايران به بسط و عظمت نهايى خود رسيد. در همين فصل اطلاعاتى راجع به تشريفات دربار ذكر كرده‌ايم، زيرا بيشتر آنچه كه مورخان ايرانى و عرب درباره اين موضوع آورده‌اند، مربوط به دوره اخير عهد ساسانى است، كه با جلوس خسرو اول پس از فرونشاندن نهضت مزدك آغاز مى‌شود. اما هرچه درباره شكوه و جلال دربار بوده، در فصلى آمده است، كه مخصوص خسرو دوم معروف به پرويز است، زيرا كه هيچ‌يك از شهرياران ساسانى طرايف و ظرايف و جمال و جلال دربارى را به پايه اين پادشاه نرسانيده‌اند.نسبت به سياست خارجى ايران راه اختصار را پيموده‌ام و شرح حوادث جنگى را به كمترين مقدار ضرورى تقليل داده‌ام. اما اگر قصه جنگ شاپور دوم را با روميان از اين قاعده مستثنى ساخته‌ام، از آن سبب است كه ما در آثار آميانوس مارسلينوس روايت بى‌نظير مردى را در دست داريم، كه خود شاهد عينى وقايع بوده و با استادى و مهارت، شاه بزرگ و لشكرهاى او و صحنه‌هاى پرجنب وجوش آن جنگ‌ها را از نو در برابر ديدگان ما زنده و مجسم مى‌كند