جامع التواریخ در تاریخ مغول ( ۲ جلدی)- تالیف رشید الدین فضل اله

جلد اول: رشید الدین فضل اله درسنه ۷۰۴ هجری قمری  از آغاز پیدایش قبایل مغول تا پایان دوره تیموریان

جلد دوم:  ازآغاز سلطنت هلاکوخان تا پایان دوره غازان خان 

مروری بر کتاب 

مطالب کتاب حاضر که با سعی فراوان و رنج بسیار در مدت مدیدی جمع آوری و تدوین شده است «جامع اتواریخ » تألیف رشید الدین فضل الله وزیر عماد الدین اثری است بس ارزشمند در باب تاریخ مغول. رشید الدین فضل الله از سیاستمداران دانشمند و فاضل عهد مغول بود. وی نویسنده و ادیبی خوش ذوق و صاحب نصری بس ادیبانه و پخته است.

این اثر گرانسنگ به فرمان غازان خان و اولجایتو در سال ۷۱۰ هجری قمری فراهم آمد، که از شاهکارهای تاریخی و ادبیات کلاسیک پارسی است. این کتاب توسط زنده یاد دکتر بهمن کریمی تصحیح و توضیح داده شده است. در آغاز کتاب مقدمه ای به قلم مصحح توانا در باب شیوه ی تصحیح این اثر و نیز مقدمه ای از مرحوم علی اصغر حکمت در باب رشید الدین فضل الله و جامع التواریخ درج شده که فوق العاده سودمند و ارزشمند است.

رشیدالدین این کتاب را به درخواست غازان خان نوشت و چون غازان خان درگذشت، آن را به اولجایتو تقدیم کرد. به فرمان اولجایتو این کتاب به نام غازان خان، مبارک غازانی نامیده شد، ولی بخش‌هایی دیگر شامل تاریخ دوران پادشاهی اولجایتو، تاریخ ادوار و اقوام جهان، صورالاقالیم و مسالک الممالک در دو جلد نوشته و به بخش پیشین افزوده شدند که این سه جلد روی هم رفته جامع‌التواریخ را تشکیل می‌دهند. غازان خان تمام اسناد و نوشته‌های قدیمی و دولتی را در اختیار رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی گذاشت و دانشمندان و ریش‌سفیدانی که از تاریخ و فرهنگ ترک و مغول آگاه بودند را همراه او کرد تا کار به بهترین وجه پیش برود. چنین امکاناتی و وجود چنین دانشمند و نویسنده‌ای توانا دست به دست هم دادند تا یکی از شاهکارهای تاریخی جهان به رشتهٔ نگارش درآید. چیزی که تا آن زمان بی‌سابقه و بی‌نظیر بوده است و هنوز هم این کتاب مهمترین منبع برای تاریخ اقوام و حکومت‌های ترک و مغول است.

در حقیقت جامع‌التواریخ نخستین دورهٔ کامل تاریخ و جغرافیای آسیا است که با استفاده از وسایل و منابعی ترتیب داده شده است که تا آن زمان در اختیار هیچ‌کس قرار نگرفته بود. جامع‌التواریخ از لحاظ دقت و صحت و اصول تاریخ‌نویسی بسیار ارزشمند است. علاوه بر اینکه این کتاب دامنهٔ وسیعی از مطالب را به نثری عالمانه بیان نموده است. همچنین از نظر دسترسی مؤلف به منابع شفاهی بسیار نیز درخور توجه است و اگر رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی آن نوشته‌های پراکنده و در معرض نابودی و همچنین سخنان و افسانه‌های شفاهی مغولان و ترکان را به قلم نیاورده بود امروزه از هیچ‌کدام از آنها خبری در دسترس نبود و به حیطهٔ فراموشی سپرده شده بودند.