رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی

گزیده ایی از کتاب رمز و داستان های رمزی در ادب فارسی :

پس عقل معشوق است و نفس عاشق، و عقل قاهر است و نفس مقهور . نسبت قاهر به مقهور و معشوق به عاشق مثل نسبت مذکر به مونث و مبتنی بر نسبت دهندگی و ستانندگی میان این دو است. همان گونه که نفس به سبب فیض گرفتن از عقل، عاشق عقل است و نسبت به او جنبه مونث دارد. ماه که از خورشید نور می گیرد نیز عاشق خورشید است و نسبت به او جنبه ی ستانندگی و مونث دارد. خورشید و ماه عاشق خورشید قاهر و ماه مقهور است. سهروردی در کتاب حکمه الاشراق ضمن اشاره به این نسبت ازلی که در تمام موجودات ساری است می گوید: شمس و قمر مثال عقل و نفسند.  بنابراین همان نسبتی که میان عقل و نفس و خورشید و ماه وجود دارد در میان سیمرغ و آهو که رمزهای عقل و نفس کل هم به معنی مجموع عقول و مجموع نفوس و بنابراین هر یک از عقول و نفوس، و هم به معنی عقل اول و نفس اول هستند نیز برقرار است. به همین سبب زال این روح تبعید شده به عالم ماده و ظلمت و اسیر عناصر شده را این پدر و مادر روحانی که مظاهر عینی و محسوس آن ها در عالم محسوسات خورشید و ماه است. پروررش می دهند.