مرصاد العباد- تالیف نجم رازی

مرصاد العباد از نفائس متون منثور و آثار نغز عرفانی فارسی است که مقارن حمله مغول در سالهای 618 و 620 تالیف گردیده واز همان زمان به عنوان رایج ترین متن عرفانی مورد مراجعه اشتمال بریک دوره تعلیمات عرفانی به صورتی کامل در نوع خود کم نظیر و از نظر شیوایی و در برداشتن تعبیرات فصیح و نکات نادر لغوی و دستوری از شاهکارهای گرانمایه زیان فارسی است.

مرصاد العباد بر پنج باب و چهل فصل بنا شده، و فهرست فصول در مقدمه آن آمده‌است.باب دوم مبداء موجودات یا آفرینش جهان و انسان است و در فصل چهارم و پنجم آن داستان لطیف دلاویزی از آفرینش آدم پرداخته که بی‌شبهه از دلاویزترین نثرهای شاعرانه در زبان فارسی بشمار می‌آید.

باب سوم در معاش خلق مفصل‌ترین ابواب کتاب و قریب به نیمی از آن را شامل است و در آن طی بیست فصل اصول عقاید عرفانی آمده‌است. در باب چهارم در ضمن چهار فصل معاد نفوس مختلف نگارش یافته‌است.

در باب پنجم سلوک طوایف مختلف از پادشاهان تا پیشه‌وران و برزگران و وظایف اخلاقی و دینی هر طبقه در هشت فصل بیان گردیده، و این باب از نظر اشتمال بر جزئیات وضع اجتماعی عصر تألیف کتاب از ممتع‌ترین قسمتهای آن است.

گرچه کتاب در دوران اعتلای نثر فنی نوشته شده‌است در مجموع انشای آن (چون غالب آثار صوفیانه) به‌نسبت ساده‌است؛ ولی نثر آن یک‌دست نیست و گاه تأثیر نثر فنی در آن دیده می‌شود. به مقتضای موضوع کاربرد صنایع لفظی کاستی و فزونی می‌گیرد. مرصادالعباد از آخرین نمونه‌های نثر خوب فارسی‌است.

از جمله موارد اهمیت مرصادالعباد این است که از قدیم‌ترین کتاب‌های فارسی‌است که در آن رباعی‌هایی از خیام در مقام انتقاد شدید از وی نقل شده‌است. مرصادالعباد از آثاری بوده‌است که حافظ خوانده و از آن تأثیر گرفته‌است.